JK Academy २. संतवाणी – (अ) भेटीलागीजीवा – संत तुकाराम (तुकाराम बोल्होबा अंबिले (मोरे)
भेटीलागीं जीवा लागलीसे आस ।
पाहे रात्रंदिवस वाट तुझी ।।१।।
पूर्णिमेचा चंद्रमा चकोराजीवन ।
तैसें माझें मन वाट पाहे ।।२।।
दिवाळीच्या मुळा लेंकीं आसावली ।
पाहातसे वाटुली पंढरीची ।।३।।
भुकेलिवा बाळ अति शोक करी ।
वाट पाहे उरि माउलीची ।।४।।
तुका म्हणे मज लागलीसे भूक ।
धांवूनि श्रीमुख दांवी देवा ।।५।।
शब्दार्थ :
भेटीलागीं – भेटीसाठी – for meeting
जीवा – मनाला, प्राणाला – to the soul
आस – तीव्र ओढ, इच्छा, अपेक्षा, आशा – desire
मुळा – निमिताने – on the occassion
लेंकी – मुलगी – daughter
आसावणे – आतुर होणे, व्याकुळ होणे – to eagerly wait
वाटुली – वाट, मार्ग, रस्ता – a way, a path
भुकेलिवा – भुकेलेले – one who is hungry
शोक – दुःख – sorrow
उरी – मनात, हृदयापासून – from the heart
तुका – संत तुकाराम – Saint Tukaram
मज – मला – to me
माउली – आई, मुख – चेहरा – the face
दावी – दाखव – show
वाक्प्रचार :
- आस लागणे – उत्कंठा लागणे, इच्छा होणे
- वाट पाहणे – प्रतीक्षा करणे
- शोक करणे – दुःख करणे, आकांत करणे
कवितेचा परिचय:
प्रस्तुत अभंगातून संत तुकारामांनी आपल्या मनातील विठ्ठलाच्या भेटीची ओढ समर्पक दृष्टान्तातून व्यक्त केली आहे.
Central Idea of the devotional song:
In this devotional song, Saint Tukaram through various examples, expresses his strong desire to meet Vittal whom he considers as his mother.
भेटीलागीं जीवा लागलीसे आस ।
पाहे रात्रंदिवस वाट तुझी ।।१।।
भावार्थ:
संत तुकाराम महाराजांना विठ्ठल माऊलीची तीव्र ओढ लागली आहे त्यामुळे ते म्हणतात, हे विठ्ठलमाऊली, माझ्या मनाला तुझ्या दर्शनाची ओढ लागली आहे त्यासाठी मी तुझी रात्रंदिवस वाट पहात आहे.
My soul has the ardent desire to meet Vittal and so I am waiting day and night to meet him.
पूर्णिमेचा चंद्रमा चकोराजीवन ।
तैसें माझें मन वाट पाहे ।।२।।
भावार्थ:
चकोराला फक्त चांदण्याची आस असते. तो चंद्रप्रकाश सेवून जगतो, चंद्रकिरणे हेच त्याचे जीवन असते. चकोराला जशी चंद्रकिरणांची ओढ असते, त्यासाठी तो तळमळत असतो. चकोराला जसे चांदणे ही एकमेव गोष्ट हवी आहे. त्या चकोर पक्षाच्या उतावीळ मनाप्रमाणे माझे मन तुझी वाट पाहत आहे.
The chakor bird lives by savouring the moonlight from the full moon. And Just like the chakor bird waits for the full moon, so also my soul is waiting to meet Vittal.
दिवाळीच्या मुळा लेंकीं आसावली ।
पाहातसे वाटुली पंढरीची ।।३।।
भावार्थ:
माहेराला जाण्यासाठी दिवाळीच्या सणाची संसारी मुलीला वाट पाहावी लागते, त्याप्रमाणे हे विठ्ठला, तू माझे माहेर आहेस. पंढरीला येण्यासाठी मी नितांत वाट पाहतो आहे.
Just like a married daughter is restless to go to her maternal house on the occasion of Diwali, so also I am eagerly waiting to go to Pandarpur to meet my mother Vittal.
भुकेलिवा बाळ अति शोक करी ।
वाट पाहे उरि माउलीची ।।४।।
भावार्थ:
भुकेला बाळ जसा आईकडे हट्ट धरतो, खायला द्यावे म्हणून आक्रोश करतो. त्या प्रमाणे विठ्ठला तू माझी आई आहेस व मी तुझे बाळ आहे. विठ्ठलरूपी मातेची मी मनापासनू वाट पाहत आहे.
Just like a hungry baby is wailing for food, so also my heart is yearning for my mother Vittal.
तुका म्हणे मज लागलीसे भूक ।
धांवूनि श्रीमुख दांवी देवा ।।५।।
भावार्थ:
संत तुकाराम महाराज म्हणतात – हे विठ्ठला, तुझ्या भेटीची मला भूक लागली आहे. आता धावत ये आणी तुझे श्रीमखु मला दाखव. तुझ्या दर्शनाची आस मला लागली आहे.
Tukaram says, I feel the burning hunger of meeting you, so come running and show me your graceful face O Vittal!
स्वाध्याय
प्र. १. कोष्टक पूर्ण करा.
उत्तर:
| वाट बघणारा | कोणाची वाट बघतो | वाट बघण्याचे कारण |
| चकोर | पूर्णिमेचा चंद्रमा | चंद्रकिरण हेच त्याचे जीवन |
| लेंकी | माहेरचे बोलावणे येणे | दिवाळीचा सण |
| भुकेलेले बाळ | माउलीची | भूक |
| संत तुकाराम | पांडुरंगाची | भेटीची आस |
प्र. २. योग्य अर्थशोधा
(अ) आस लागणे म्हणजे …………..
(१) ध्यास लागणे (२) उत्कंठा वाढणे (३) घाई होणे (४) तहान लागणे
उत्तर:
1. ध्यास लागणे
(आ) वाटुली म्हणजे …………..
(१) धाटुली (२) वाट (३) वळण (४) वाट पहाणे प्र. ३. भावार्थाधारित.
उत्तर:
2. वाट
प्र. ३. भावार्थाधारित.
(अ) संत तुकारामांनी पांडुरंगाच्या भेटीबाबत दिलेल्या दृष्टान्तातील तुम्हांला आवडलेला दृष्टान्त स्पष्ट करा.
उत्तर: ‘भेटीलागीं जीवा’ अभंगातून, संत तुकारामांनी आपल्या मनातील विठ्ठलाच्या भेटीची ओढ समर्पक दृष्टान्तातून व्यक्त केली आहे. त्यातील मला ‘भुकेलिवा बाळ अति शोक करी, वाट पाहे उरि माउलीची.’ हा दुष्टान्त आवडला. भुकेला बाळ जसा आईकडे हट्ट धरतो, खायला द्यावे म्हणून आक्रोश करतो. त्या प्रमाणे विठ्ठला तू माझी आई आहेस व मी तुझे बाळ आहे. विठ्ठलरूपी मातेची मी मनापासनू वाट पाहत आहे, असे संत तुकाराम म्हणतात.
(आ) चकोराच्या दृष्टान्तातून संत तुकाराम काय सिद्ध करू इच्छितात, ते तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर: चकोराला फक्त चांदण्याची आस असते. तो चंद्रप्रकाश सेवून जगतो, चंद्रकिरणे हेच त्याचे जीवन असते. चकोराला जशी चंद्रकिरणांची ओढ असते, त्यासाठी तो तळमळत असतो. चकोराला जसे चांदणे ही एकमेव गोष्ट हवी आहे. त्या चकोर पक्षाच्या उतावीळ मनाप्रमाणे संत तुकारामांचे मन विठ्ठलाची वाट पाहत आहे.